Katarzyna Komar 31-12-2019
Drzewa w kulturze polskiej – cz. XII
Wiąz jest jednym z moich ulubionych drzew. Niegdyś od mostu na rzece Ślęzie we wsi Ślęza rozciągała się po obu stronach drogi aleja wiązów; część z tych drzew osiągnęła już dawno rozmiary pomnikowe. Gdzie one są teraz..? No cóż...Tam, gdzie wiązów i cisów chylą się korony1
W Polsce występują trzy gatunki wiązów – pospolity (polny), górski (tzw. brzost) i limak (wiąz szypułkowy). Cechą charakterystyczną tego gatunku jest asymetryczna u nasady blaszka liściowa. Wiąz szypułkowy dorasta aż do 35 metrów wysokości; u starszych drzew u dołu pni pojawiają się charakterystyczne „przypory” - pień rozszerza się u nasady. Korony są bujne i malownicze, dlatego drzewa te chętnie sadzono w parkach i tworzono z nich aleje. Strzała jest prosta, okryta czarno-brunatną korą, z początku gładką, u starszych drzew mocno spękaną. Kwiaty pojawiają się jeszcze przed liśćmi, są drobne i niepozorne; nasiona posiadają skrzydełko. Wiąz pospolity rośnie głównie na nizinach; nie przeszkadza mu okresowe zalewanie siedliska przez wodę. Wchodzi w skład lasów łęgowych. Drewno ma twarde, białe lub lekko czerwonawe, odznaczające się przydatnością do wytwarzania wyrobów kołodziejskich lub stolarskich. Brzost ma drewno twardsze i bardziej kręte w rysunku, zaś limak ma flader podobny. Ze względu na dużą wytrzymałość, wykonywano zeń elementy ulegające dużym obciążeniom – elementy konstrukcji młynów, koła rydwanów, a z uwagi na odporność na gnicie – łodzie i statki. Liście wiązu mają działanie toksyczne dla zwierząt, jeśli są spożyte w większych ilościach.W medycynie jako surowca używa się kory z młodych gałązek, zbieranej wiosną. Zawiera garbniki, gorycze i śluzy, ma dzięki temu działanie ściągające. Używa się jej do leczenia zaburzeń trawiennych (podobnie jak w lecznictwie ludowym). Zewnętrznie stosuje się odwar do przemywania otwartych lub ropiejących ran. Medycyna ludowa zalecała wywar z liści do leczenia swędzących liszajów („paskudników”).
Stajały światowidy. Tam już wierzba, tu wiąz2
Wiązy sadzono jako grupy drzew w obrębie zagród, choć rzadko – preferowano raczej klony, lipy i dęby. Miały chronić przed słońcem, wiatrem, piorunami. Na wielkopolskich cmentarzach (w okolicy Koła), jak wynika z badań, najwięcej okazów wśród drzew pomnikowych stanowią wiązy szypułkowe. Wiązy odgrywały ważną rolę w śląskich parkach krajobrazowych, być może z uwagi na to, że największymi naturalnymi zespołami leśnymi na Niżu Śląskim były łęgi jesionowo-wiązowe i dębowo-wiązowe.Wiąz jest w kulturze polskiej drzewem cenionym i lubianym. Uważa się, że jego cień sprzyja negocjacjom i zawieraniu przymierzy; potwierdzają to także europejskie legendy rycerskie – według nich podanie sobie rąk pod wiązem przez śmiertelnych wrogów miało z nich czynić przyjaciół na resztę życia. Wiąz ma dodawać energii, zapobiegać frustracjom i wspomagać w działaniach. Jak z tego wynika, jest, podobnie jak lipa, jednoznacznie pozytywnym drzewem...
Wszystkie części serii Drzewa w kulturze polskiej:
Drzewa w kulturze polskiej - cz. IDrzewa w kulturze polskiej - cz. II
Drzewa w kulturze polskiej - cz. III
Drzewa w kulturze polskiej - cz. IV
Drzewa w kulturze polskiej - cz. V
Drzewa w kulturze polskiej - cz. VI
Drzewa w kulturze polskiej - cz. VII
Drzewa w kulturze polskiej - cz. VIII
Drzewa w kulturze polskiej - cz. IX
Drzewa w kulturze polskiej - cz. X
Drzewa w kulturze polskiej - cz. XI
Drzewa w kulturze polskiej - cz. XII
- T. Gray, Elegia napisana na cmentarzu wiejskim (przekład: S. Barańczak)
- S. Grochowiak, Rok polski, Warszawa 1978
Bibliografia
Źródła i opracowania
- Dębicz R., Zieleń cmentarzy w krajobrazie wsi Dolnego Śląska, Wrocław 2012
- Grzesiak R., Konserwacja i rewaloryzacja założeń pałacowo-ogrodowych na Dolnym Śląsku (wybrane przykłady), Wrocław 2004
- Połujański A., Leśnictwo polskie, t. 1., Botanika leśna, Warszawa 1861
Czasopisma
- Brzeszcz K., Dobrze znane? O drzewach inaczej, w: Zeszyty Edukacyjne Śląskiego Ogrodu Botanicznego, t. 11