Katarzyna Komar 31-12-2019

Drzewa w kulturze polskiej – cz. XII

Wiąz jest jednym z moich ulubionych drzew. Niegdyś od mostu na rzece Ślęzie we wsi Ślęza rozciągała się po obu stronach drogi aleja wiązów; część z tych drzew osiągnęła już dawno rozmiary pomnikowe. Gdzie one są teraz..? No cóż...

Tam, gdzie wiązów i cisów chylą się korony¹

W Polsce występują trzy gatunki wiązów – pospolity (polny), górski (tzw. brzost) i limak (wiąz szypułkowy). Cechą charakterystyczną tego gatunku jest asymetryczna u nasady blaszka liściowa. Wiąz szypułkowy dorasta aż do 35 metrów wysokości; u starszych drzew u dołu pni pojawiają się charakterystyczne „przypory” - pień rozszerza się u nasady. Korony są bujne i malownicze, dlatego drzewa te chętnie sadzono w parkach i tworzono z nich aleje. Strzała jest prosta, okryta czarno-brunatną korą, z początku gładką, u starszych drzew mocno spękaną. Kwiaty pojawiają się jeszcze przed liśćmi, są drobne i niepozorne; nasiona posiadają skrzydełko. Wiąz pospolity rośnie głównie na nizinach; nie przeszkadza mu okresowe zalewanie siedliska przez wodę. Wchodzi w skład lasów łęgowych. Drewno ma twarde, białe lub lekko czerwonawe, odznaczające się przydatnością do wytwarzania wyrobów kołodziejskich lub stolarskich. Brzost ma drewno twardsze i bardziej kręte w rysunku, zaś limak ma flader podobny. Ze względu na dużą wytrzymałość, wykonywano zeń elementy ulegające dużym obciążeniom – elementy konstrukcji młynów, koła rydwanów, a z uwagi na odporność na gnicie – łodzie i statki. Liście wiązu mają działanie toksyczne dla zwierząt, jeśli są spożyte w większych ilościach.
W medycynie jako surowca używa się kory z młodych gałązek, zbieranej wiosną. Zawiera garbniki, gorycze i śluzy, ma dzięki temu działanie ściągające. Używa się jej do leczenia zaburzeń trawiennych (podobnie jak w lecznictwie ludowym). Zewnętrznie stosuje się odwar do przemywania otwartych lub ropiejących ran. Medycyna ludowa zalecała wywar z liści do leczenia swędzących liszajów („paskudników”).

Stajały światowidy. Tam już wierzba, tu wiąz²

Wiązy sadzono jako grupy drzew w obrębie zagród, choć rzadko – preferowano raczej klony, lipy i dęby. Miały chronić przed słońcem, wiatrem, piorunami. Na wielkopolskich cmentarzach (w okolicy Koła), jak wynika z badań, najwięcej okazów wśród drzew pomnikowych stanowią wiązy szypułkowe. Wiązy odgrywały ważną rolę w śląskich parkach krajobrazowych, być może z uwagi na to, że największymi naturalnymi zespołami leśnymi na Niżu Śląskim były łęgi jesionowo-wiązowe i dębowo-wiązowe.
Wiąz jest w kulturze polskiej drzewem cenionym i lubianym. Uważa się, że jego cień sprzyja negocjacjom i zawieraniu przymierzy; potwierdzają to także europejskie legendy rycerskie – według nich podanie sobie rąk pod wiązem przez śmiertelnych wrogów miało z nich czynić przyjaciół na resztę życia. Wiąz ma dodawać energii, zapobiegać frustracjom i wspomagać w działaniach. Jak z tego wynika, jest, podobnie jak lipa, jednoznacznie pozytywnym drzewem...

---

---